Ostatnia Wieczerza, którą Jezus wyprawił dla swoich uczniów jest obrazem Wieczerzy Ostatecznej, Uczty Baranka, którą wyprawi dla zbawionych w niebie. Nowotestamentowa wieczerza była ostatnia, a to oznacza, że musiała być kiedyś Pierwsza Wieczerza. Można jednak także mówić o Wieczerzy Prototypowej, tzn. wieczerzy zapowiedzianej i obiecanej dawno temu, jeszcze przed erą chrześcijańską. Co więcej, Wieczerza Prototypowa, Niebiańska Uczta pojawia się w różnych tekstach kultur ościennych. Jeden z tych tekstów stał się przyczynkiem do opisu uczty w … Księdze Przypowieści 9.
Wielu współczesnym stróżom ortodoksji i tradycji może nie być łatwo czytać Księgę Przypowieści 1,20 i 3,19 mówiącą o Mądrości, która stworzyła świat i napomina grzeszników do poprawy. Tą Mądrością jest oczywiście Chrystus, przedstawiony jako … kobieta. W rozdziale 9 wyprawia ona ucztę i zaprasza na nią wszystkich, mądrych i głupich, w zamian obiecuje życie wieczne. Obraz ten stał się dla nowotestamentowych autorów inspiracją do mowy o uczcie chrystusowej. Jakby sam motyw Zbawiciela rodzaju żeńskiego nie był wystarczająco niezwykły, opis z Księgi Przypowieści wzorowany jest na tekstach pogańskich pochodzących z Kanaanu i Mezopotamii.
Podobieństwo, a właściwie wzór według którego opisywano niebiańskie uczty, opiera się o kolejność czynności, które Gospodarz/Gospodyni wykonuje w trakcie przygotowań.
Mądrość wzniosła dom dla siebie, wyciosała [w nim] siedem kolumn, zabiła swoje bydło, zaprawiła wino i zastawiła stół. Rozesłała swoje służebnice i nawołuje na najbardziej wyniosłych miejscach w mieście: „Kto niedoświadczony, niechaj tu przybywa!”, a do człowieka pozbawionego rozumu mówi: „Przybywajcie, spożywajcie mój pokarm, pijcie wino, którem przygotowała! Odrzućcie szaleństwo, a żyć będziecie, i postępujcie drogą rozwagi!” Prz 9,1-6.
Z Kanaanu pochodzi tekst zatytuowany „Legenda o Królu Kerecie„. Opisana w nim uczta jest wyprawiona przez kobietę, żonę króla Kereta – Hurrij. Działania rozpoczyna ona od „zabicia i przygotowania najtłustszych bydląt” i „rozlania wina do dzbanów„. Następnie przyzywa swoją siedemdziesięcioosobową służbę i każdego z osobna zaprasza do jedzenia i picia z jej stołu. (KTU 1.15 iv:4-5). Na wieść o uczcie Hurriji, konkurencyjną ucztę wydaje Anat, która zaprasza znanego z kananejskich tekstów bohatera Aqhata, obiecując mu w zamian za przybycie życie wieczne (KTU 1.17.vi2-45). W Księdze Przysłów konkurencyjną ucztę wydaje Pani Głupota, która także dużo obiecuje, ale „mądry wie, że jej goście przebywają w głębinach krainy umarłych” (por. Prz 9,18).
Autor Księgi Przypowieści raczej nie miał przed sobą rozłożonego tekstu „Legendy o Królu Kerecie”, ale z pewnością dobrze znał jego treść, a właściwie podzielał wyobrażenie niebiańskiej uczty. Bez wahania pozostawił niezmienioną płeć osoby wydającej ucztę. Podobnych obrazów w literaturze pozabiblijnej jest wiele – „Nergal i Ereszkigal” (por. Nergal:1-6), „Enuma Elisz” (por. III:8-9), w ugaryckich tekstach o rp’m (por. KTU 1.15 iii:3,14) oraz w tekstach hetyckich („Illujanka zaprasza na ucztę”) – a autorzy biblijnych od nich nie uciekali.
Uczta, którą wyprawia w Księdze Przypowieści Pani Mądrość jest tryumfalnym zwieńczeniem dzieła budowy niebiańskiego pałacu. W rozdziale 8 Pani Mądrość jest obecna przy stwarzaniu świata, a w rozdziale 9 buduje swój dom w niebie. Osadza go na 7 filarach. Teologowie od około 100 lat rozwodzą się nad znaczeniem tej metafory. Mi się najbardziej podoba wyjaśnienie, które współgra z poprzedzającymi opis uczty wersetami poprzedniego rozdziału. Dom zbudowany na 7 filarach to świat stworzony w 6 dni plus dzień siódmy przeznaczony na ucztę z okazji stworzenia – szabat.
Stary Testament niczym prorok opowiedział i zapowiedział dzieło nowego stworzenia. Pani Mądrość, która zbudowała dom na 7 filarach i zaprosiła wszystkich ludzi na ucztę, w Nowym Testamencie przemawia ponownie. Opowiada swoim uczniom o tym niebiańskim domu i obiecuje urządzić dla nich mieszkania:
W domu Ojca mego jest mieszkań wiele. Gdyby tak nie było, powiedziałbym wam o tym, bo idę przygotować wam miejsce. A kiedy odejdę i przygotuję wam miejsce, przyjdę znowu i zabiorę was do siebie, abyście i wy tam byli, gdzie Ja jestem. J 14,2-3
W Ewangelii Mateusza Jezus zapowiada ucztę niebiańską, robi to w bardzo podobny sposób jak Pani Mądrość w Księdze Przypowieści:
Uczta wprawdzie jest gotowa, lecz zaproszeni nie byli jej godni. Idźcie więc na rozstajne drogi i zaproście na ucztę wszystkich, których spotkacie. Mt 22, 8-9
Na górze znajduje się zdjęcie fresku z katakumb Pryscylli w Rzymie z III w. n.e. Na kolejnych ścianach przedstawione są obrazy wspólnych posiłków, większość umieszcza w centrum kobietę lub wręcz ukazuje same kobiety. Nie ma to oczywiście związku z Księgą Przypowieści 9, ale jako ilustracja nadaje sie idealnie.
Bibliografia:
[1] K. Bardski, Wczesnochrześcijańskie alegorie eucharystyczne w oparciu od teksty starotestamentowe, WST 18 (2005), s. 22.
[2] M. Lichtenstein, The Banquet Motifs in Keret and in Proverbs 9, 1968, s. 19-31.
[3] R. J. Clifford, Proverbs: Commentary, Louisville 1999, s. 103.
[4] Bálint Károly Zabán, The Pillar Function of the Speeches of Wisdom: Proverbs 1:20-33, 8:1-36 and 9:1-6 in the Structural Framework of Proverbs 1-9, 2012.
