Wszyscy znamy biblijny przekaz o tym, że ludzie przed potopem dożywali niesamowicie sędziwego wieku – mamy w 5 rozdziale Księgi Rodzaju listę takich rekordzistów. Niektórzy dożywali grubo ponad 900 lat. Czy to możliwe? Sprawa jak zwykle nie jest taka prosta i jest przynajmniej kilka powodów by zastanowić czy na pewno te liczby mają oznaczać lata. Już w starożytności znane były inne wersje tej listy. Co ciekawe podawały one jeszcze większe liczby, dużo większe. Absolutny rekord miał należeć do niejakiego Megalorosa, który żył 64800 lat. Oczywiście nikt nie da wiary, że to możliwe, i słusznie. Ale gdyby to było napisane w Biblii znaleźli by się tacy, którzy by uwierzyli.

Moim celem nie jest podważanie Biblii – co za chwile zostanie mi zarzucone, ale zrozumienie tego co czytam. Wiele bowiem wskazuje, że w Rdz 5 nie powinniśmy czytać o długo żyjących patriarchach, lecz o królach i latach ich panowania. W trakcie przepisywania pewnej starożytnej listy być może doszło do pomyłki, która miała prawo znaleźć się w przekładzie Starego Testamentu. Ale od początku.

To jest księga potomków Adama: Kiedy Bóg stworzył człowieka, na podobieństwo Boże uczynił go. Jako mężczyznę i niewiastę stworzył ich oraz błogosławił im i nazwał ich ludźmi, gdy zostali stworzeni. Adam żył sto trzydzieści lat i zrodził syna na podobieństwo swoje, na obraz swój, i nazwał go Set. Po zrodzeniu Seta żył Adam osiemset lat i zrodził synów i córki. Adam przeżył dziewięćset trzydzieści lat i umarł. Set żył sto pięć lat i zrodził Enosza. Po zrodzeniu Enosza żył Set osiemset siedem lat i zrodził synów i córki. Set przeżył dziewięćset dwanaście lat i umarł. Enosz żył dziewięćdziesiąt lat i zrodził Kenana. Po zrodzeniu Kenana żył Enosz osiemset piętnaście lat i zrodził synów i córki. Enosz przeżył dziewięćset pięć lat i umarł. Kenan żył siedemdziesiąt lat i zrodził Mahalalela. Po zrodzeniu Mahalalela żył Kenan osiemset czterdzieści lat i zrodził synów i córki. Kenan przeżył dziewięćset dziesięć lat i umarł. Mahalalel żył sześćdziesiąt pięć lat i zrodził Jereda. Po zrodzeniu Jereda żył Mahalalel osiemset trzydzieści lat i zrodził synów i córki. Mahalalel przeżył osiemset dziewięćdziesiąt pięć lat i umarł. Jered żył sto sześćdziesiąt dwa lata i zrodził Henocha. Po zrodzeniu Henocha żył Jered osiemset lat i zrodził synów i córki. Jered przeżył dziewięćset sześćdziesiąt dwa lata i umarł. Henoch żył sześćdziesiąt pięć lat i zrodził Metuszelacha. Po zrodzeniu Metuszelacha chodził Henoch z Bogiem trzysta lat i zrodził synów i córki. Henoch przeżył trzysta sześćdziesiąt pięć lat. Henoch chodził z Bogiem, a potem nie było go, gdyż zabrał go Bóg. Metuszelach żył sto osiemdziesiąt siedem lat i zrodził Lamecha. Po zrodzeniu Lamecha żył Metuszelach siedemset osiemdziesiąt dwa lata i zrodził synów i córki. Metuszelach przeżył dziewięćset sześćdziesiąt dziewięć lat i umarł. Lamech żył sto osiemdziesiąt dwa lata i zrodził syna. Dał mu imię Noe, mówiąc: Ten nas pocieszy w pracy naszej i mozole rąk naszych na ziemi, którą przeklął Pan. Lamech żył po zrodzeniu Noego pięćset dziewięćdziesiąt pięć lat i zrodził synów i córki. Lamech przeżył siedemset siedemdziesiąt siedem lat i umarł. A Noe miał pięćset lat, gdy zrodził Sema, Chama i Jafeta.

Księga Rodzaju i źródło hellenistyczne – pomysł z 1900 roku

W 1901 roku Hermann Gunkel w swoim komentarzu do Księgi Rodzaju uznał, że bezpośrednim źródłem dla Rdz 5 musiała być lista przedpotopowych władców spisana przez babilońskiego kapłana Berossosa, znana jako „Lista Berossosa“[1]. Berossos był zhellenizowanym kapłanem babilońskim, historykiem i astrologiem, żyjącym w Babilonie na przełomie IV i III w. p.n.e., był także autorem trzytomowego dzieła „Babyloniaka“ traktującym o kulturze i historii Babilonii. Posiadał zatem rzetelną wiedzę. Sam jednak musiał pracować na starszych źródłach, które świat naukowy miał lada dzień poznać. Najpierw jednak “Lista Berossosa”. Są w niej dwie rzeczy warte naszej uwagi, pierwsza to fakt, że wylicza 10 władców – tyle ile Księga Rodzaju wylicza przedpotopowych patriarchów, a druga to, że przypisuje im niesamowicie dlugie lata życia.

Lista Berossosa [źródło]
Imię	Podane lata	Rzeczywiste lata panowania
Alorus	36,000	10
Alaparos	10,800	3
Amelon	46,800	13
Ammenon	43,200	12
Megalaros	64,800	18
Daos (Daonos)	36,000	10
Euedorachos	64,800	18
Amempsinos	36,000	10
Otiartes	28,800	8
Xisouthros	64,800	18

Naukowcy nie dając wiary, że ktoś mógł żyć 64 tysiące lat musieli znaleźć klucz do odczytania tych liczb. Okazało się, że przelicznikiem jest liczba 3600, przez którą należy podzielić każdą z danych długości życia. 3600 to 60 podniesione do kwadratu, okazało się, że przez Sumerów 60 podniesione do kwadratu było odpowiednikiem jednego roku. Bazą jest tzw. jeden šãr, który wynosi 1/60. Jest to sumeryjski sposób podawania miar, wykorzystywany potem przez Babilończyków, Arabów i Greków. Sami go używamy przy mierzeniu czasu – godzina ma u nas 60 minut, właśnie dzięki Sumerom [link].

Zmiana kierunku badań – Rdz 5 a źródło babilońskie

Hipoteza H. Gunkela była badana dalej i zaczęli podpisywać się pod nią kolejni uczeni. Jednak już w 1917 roku George Burton zmienił kierunek badań pisząc, że „ta narracja [Rdz 5] nosi uderzające znamiona podobieństwa do tabliczki mówiącej o długożyjacych królach, którzy rządzili starożytnym Babilonem”[2]. Miał na myśli tabliczkę z imionami królów i latami ich panowania, którą przetłumaczył ze zbioru tabliczek opublikowanych przez Arno Poebela w 1914 roku[3]. Sama tabliczka pochodzi z 2170 roku p.n.e. Została ona opublikowana w angielskim tłumaczeniu i późniejszymi korektami przez Stephena Langdona w 1923 w artykule „The Chaldean Kings Before the Flood”[4], nazwaną ją „Sumeryjską Listą Królów“. Po 1952 roku odkryto jeszcze wiele wersji tej listy, a występujące między nimi różnice – w kolejności władców i długości ich panowania – skłaniają do wniosku, że nie istniała jej wersja „kanoniczna“[5]. Jednak sam fakt znalezienia innej wersji listy przedpotopowych władców zaczął skłaniać badaczy do stwierdzenia, że lista dzięsięciu patriarchów od Adama do Noego została „zapożyczona” z Mesopotamii[6]. Poniżej jedna z wersji “Sumeryjskiej Listy Królów”:

Sumeryjska Lista Królów
2 ….. rządził 900 (?) lat ……………………….| 7 Galamum 8 rządził 900 (?) lat 9 Zugabib 10 rządził 840 (?) lat 11 A-ri-pi, syn Maszgaga 12 rządził 720 lat 13 Etana, pasterz 14 który wstąpił do nieba 15 który podporządkował wszystkie ziemie 16 rządził 635 lat	17 Pilikan 18 syn Etany 19 rządził 350 lat 20 Enmenunna 21 rządził 611 lat 22 Melam-Kisz 23 syn Enmenunny 24 rządził 900 lat 25 Barsalnuna 26 syn Enmenunny 27 rządził 1200 lat 28 Mes-(?)-zamu, syn Basalnunny 29 rządził …. lat 30 …….. syn Barsalnunny

Znamy też inne wersje: WB 444[7] (zawiera ośmiu królów), W (zawiera siedmiu królów) i UCBC 9-1819[8] (zawiera siedmiu lub ośmiu królów).

Próby zsynchronizowania Rdz 5 i listy sumeryjskiej

G. Burton, aby schynronizować powyższą listę z genealogią Rdz 5 dwie pierwsze osoby na liście, tj. Galumuma i Zugabiba intepretuje jako zwierzęta. Pierwszy wyraz znaczy bowiem „owca“, a drugi „skorpion“[9]. Uważa, że może to być relikt przekonania, że zwierzęta zostały stworzone przed ludźmi. Zatem lista rozpoczynałaby się od imienia Aripi, które można także odczytać jako Adimê. Co przez hebrajczyków mogłoby zostać naturalnie utożsamione z imieniem Adam – wyraz ten znaczy też po prostu „człowiek“. Drugim imieniem na liście jest Etana, „pasterz wzięty do nieba“. W języku sumeryjskim „do nieba” zapisuje się jako an-šu lub jako an-ku. Burton spekuluje, że hebrajczycy, mogli odczytać ten zwrot jako nazwę własną i zapisać אֱנוֹשׁ (por. Rdz 5,7) lub חֲנוֹךְ (por. Rdz 4,17), czyli Enosz/Enoch. Trzecie imię, Pilikam w języku sumeryjskim oznacza kogoś z „mądrością do budowania”. W języku semickim oddane by to zostało przez ina-uzni-erêšu lub jednym słowem ummanu „twórca”. Hebrajskim tłumaczeniem tego wyrazu byłby Kenan[10]. Aby z czwartego imienia na liście, Melam-Kisza uzyskać biblijnego למך „Lamecha” wystarczy usunąć pierwszą i ostatnią spółgłoskę jego imienia.

Baraslnunna przetłumaczony na język semicki da szith-elu, co z kolei mogło dać początek formie imienia שת „Set” w języku hebrajskim. Meskingaszir składa się z czterech elementów, mes-ki-inga-szir. Co oznacza „bohatera”, „człowieka, który jest wielki”, „wywyższonego”. W języku semickim dałoby to wyraz mutu-ša-elu, co jest niemal identycznie oddane przez hebrajskie מתושלח „Metuszelach”. Ostatnie imię na liście, Enmeirgan przetłumaczone na język semicki to mutu-šalal-ekla co dało hebrajskie מהללאל „Mahalalel”. W końcu Dumuzid znaczy „syn życia” lub „żyjący syn”, co może być w jakiś sposób odpowiednikiem hebrajskiego ירד „Jered”.

Z powyższego zestawienia cztery z hebrajskich imion są tłumaczeniami wyrazów sumeryjskich, trzy są zaadaptowanymi semickimi ekwiwalentami sumeryjskich imion, dwa zaadaptowanymi imionami sumeryjskimi. Jedynie Noe pozostaje bez ścisłego związdku z Ziudsudrą.

Sumeryjska lista	Rdz 5
Galamum Zugabib A-ri-pi Etana Pilikan Enmenunna Melam-Kisz Barsalnuna	{zwierzęta} Adam Set Enoch Kenan Mahalalel Jared Enoch Metuszael Lamech Noe

Dwie listy tych samych osób w Księdze Rodzaju?

Poza tym wszystkim, lista z Rdz 5 jest podobna do listy z Rdz 4,17-23. Podobieństwo wynika z występowania wielu niemal takich samych imion. Bibliści uważają, że te dwie listy są tak naprawdę jedną, która dotarła na karty Starego Testamentu za pośrednictwem dwóch tradycji. Na liście Rdz 4,17-23 pojawia się dodatkowo Abel, którego Burton także „deszyfruje” i zestawia z Etaną. Abel bowiem nazwany jest w Rdz 4,2 pasterzem. Na liście babilońskiej Etana pojawia się między Adimê, który jest ekwiwalentem Adama, a Pilikamem, który jest ekwiwalentem Kaina. Wyraz Abel mógł się wziąć z niezrozumienia sumeryjskiego wyrażenia siba lū an-šu ni-in-e-da „pasterz, który wstąpił do nieba”. Pierwsze dwa wyrazy mogły zostać oderwane, a pierwsza „s” mogła zostać zamieniona w hebrajskie het i dać הבל. Teoria G. Burtona nie zyskała szerokiego uznania wśród innych badaczy.

Dalsze próby analizy

Thomas C. Hartman[11] również dostrzega podobieństwo między listą biblijną a sumeryjską, z tym że rozszerza, prawidłowo, zasięg tej biblijnej aż na 11 rozdział Księgi Rodzaju. Lista, która zaczyna się w Rdz 5 jest przerwana przez opis potopu (6-10) kończy się w Rdz 11,32. Drugim podobieństwem, które zaznacza, jest wyjątkowa długość lat życia przypisywana wszystkim wymienionym patriarchom na liście biblijnej i władcom na liście sumeryjskiej.

Th.C. Hartman przytacza za T. Jacobsenem[12], cel dla którego skontruowana została „Sumeryjska Lista Królów“. Miała ona zostać zredagowana przez Utuhegala na początku okresu neo-sumeryjskiego. Motywem miało być wyzwolenie się spod władzy Gutejów, pod którą byli ponad wiek. Odzyskanie suwerenności skłoniło do stworzenia listy królów dowodzącej, że królestwo powróciło do Sumeru. Utuhegal wiedział, że ziemie, o których pisze nigdy nie należały do jednej lini władców, dlatego dopuścił się manipulacji danymi. Stworzona przez niego lista odzwierciedla zatem „romantyczną“ wizję przeszłości[13]. Z kolei William W. Halo[14] postawił tezę, że lista nie tyle stanowi odzwierciedlenie „romantycznej“ wizji przeszłości ile jest przejawem założeń nowej wizji politycznej. W wizji tej sięgano po stare tradycje dynastyczne, stare kulty i starano się je ożywić inkorporując wzmianki o nich do listy.

Lista została później rozszerzona na okres przed potopem, a na jej początku umieszczono zdanie: „Królestwo zeszło z nieba”. Zatem ostatecznym celem „Sumeryjskiej Listy Królów“ było wskazanie, że królestwo, które się właśnie odrestaurowało trwało nieprzerwanie od momentu, gdy zostało dane z nieba. Genealogia biblijna z drugiej strony, choć również początkiem sięga nieba / stworzenia człowieka – to jej celem było wskazanie, że Abraham, pochodzi z lini bezpośrednio stworzonej przez Boga[15].

A. Speiser, nie dostrzega podobieństwa między imionami na obu listach, i skłania się ku twierdzeniu, że zanim lista sumeryjska dotarła na karty Starego Testamentu najpierw pojawiała się w innym kontekście, być może Horyckim. Podobieństwo, które według E.A. Speisera zachodzi faktycznie między Rdz 5 a „Sumeryjską Listą Królów“ [16] dotyczy tylko liczby pojawiających się na niej osób, w obu przypadkach jest to liczba 10. Dalsze badania Abrahama Malata wykazały jednak, że wzór opierający się o liczbę 10 w genealogiach występował wielokrotnie wśród zachodnich Semitów okresu starobabilońskiego, zatem liczba 10 nie może przesądzać o niczym w tym przypadku[17].

Cel obu list i długość życia władców

W Rdz 5 długość życia poszczególnych patriarchów jest wyjątkowo długa. Można zaobserwować, że długości te jednak ulegają stopniowemu skróceniu. Th.C. Hartman pyta, czy nie można się dopatrywać w tym regresie, starożytnego przekonania o postępującej degradacji ludzkości. Zesłanie potopu nastąpiłoby wobec tego w momencie apogeum ludzkiego upadku (por. Rdz 6,5).

G.F. Hasel zwraca uwagę na fakt, że Rdz 5 mówi o latach życia a „Sumeryjska Lista Królów“ o latach panowania. Wspomina także, że obie listy w zasadzie mówią o liczbach, które w obu kontekstach spełniają inne role, w Rdz 5 odpowiadają latom życia, w „Sumeryjskiej Liście Królów” latom panowania[18]. Kolejną różnicą, którą dostrzega jest to, że Rdz 5 i 11 realizuje cel przedstawienia nieprzerwanej linii genealogicznej posługując się schematem: „Gdy PN¹ żył x lat, zrodził PN². Potem PN₁ żył y lat, po tym jak zrodził PN² i miał synów i córki. Wszystkie lata PN¹ wyniosły z i zmarł”. „Sumeryjska Lista Królów“ w tym aspekcie opiera się o inny schemat, ponieważ realizuje inny cel. W jej przypadku celem było przedstawienie sukcesji królów w różnych miastach, a schemat wygląda następująco: „W CN, RN¹ rządził x lat, RN² rządził x lat i RN³ rządził x lat, x królów rządziło y lat”[19].

G.F. Hasel uznaje, że ponieważ lata panowania są tak niewiarygodnie długie i nieprawdopodobne nie należy przywiązywać do nich absolutnie żadnej wagi[20]. Gdy zastosuje się jednak działanie dzielenia – podobnie  jak w przypadku “Listy Berossosa” – liczby robią się dużo mniejsze, odpowiadające długości panowania władców.

Th.C. Hartman ostatecznie uznaje, że różnice między Rdz 5 i 11 a SLK są na tyle znaczące, że nie należy widzieć tej pierwszej jako zależnej od drugiej[21]. Hasel wskazuje także, że sposób w jaki Rdz 5 się rozwija ma podkreślać rozrost i rozprzestrzenianie się ludzkości. Aspekt, który jest nieobecny w „Sumeryjskiej Liście Królów“[22]. SLK można określić raczej jako tendencyjną próbę wykazania, że królestwo odkąd zstąpiło z nieba podążało i ostatecznie spoczęło w Isin. Innymi słowy Rdz 5 i Rdz 11 śledzą człowieka, a „Sumeryjska Lista Królów“ królestwo.

Wnioski

Uważam, że skoro zaobserwowano możliwość skrócenia długich lat życia z “Listy Berossosa” do krótkich lat panowania władców, można rozważyć, czy podobnego zabiegu nie powinno się przeprowadzić z Rdz 5. Przesłankami do takiego zadania jest przede wszystkim obserwacja, iż jakaś jedna pierwotna lista przedpotopowych władców została przepisana przez wiele kultur i doszło przy tym do przeinaczeń. Na wszystkich listach pojawiają się przynajmniej dwie osoby, które wyraźnie przemawiają za tym, że to jest jedna lista w kilku wersjach. Tymi osobami są: osoba 7 – Enoch i osoba ostatnia – Noe.

[bs_collapse id=”collapse_fb28-ec8e”]
[bs_citem title=”Przypisy” id=”citem_be1c-991c” parent=”collapse_fb28-ec8e”]

[1] H. Gunkel, Genesis (Gottingen: Vandenhoeck and Ruprecht, 1901), ss. 121-123.

[2] G. Burton, Archeology and the Bible, American Sunday-School Union, Philadelphia 1917, s. 264.

[3] Arno Poebel, Historical and grammatical texts, University Museum, Philadelphia 1914, tabliczka druga.

[4] S. Langdon, The Chaldean Kings Before the Flood, JAOS 42 (1923), ss. 251-259.

[5] Gerhard F. Hasel, The Genealogies of Gen 5 and 11 and their alleged babylonian background, Andrews University Seminary Studies 16, 1978, s. 362.

[6] W.G. Lambert, The Babylonian Background of Genesis, ss. 292-293.

[7] ANET, s. 265.

[8] Finkelstein, The Antediluvian Kings, s. 45.

[9] G. Burton, s. 266.

[10] Słowniki podają, że znaczeniem wyrazu Kenan jest „własność” lub „kowal”.

[11]            Th. C. Hartman, Some thought on the Sumerian King List and Genesis 5 and 11b, JBL 106 (1987): 13-26

[12]            Th. Jacobsen, The Sumerian King List, [w:] Assyriological Studies, Oriental Institute of the University of Chicago, 11, Chicago: Oriental Institute, 1939, s. 140.

[13]            G.F. Hasel, Genealogies, dz. cyt., s. 403.

[14]            William W. Hallo, Royal Hymns and Mesopotamian Unity, JCS 17 (1963), s. 112-13.

[15]            Th. Hartman, Some Thoughts, dz. cyt., s. 28.

[16]            E.A. Speiser, Genesis, s. 42.

[17]            A. Malamat, King Lists of the Old Babylonia Period and Biblical Genealogies, JAOS 88 (1968), s. 163-73.

[18]            G.F. Hasel, Genealogies, dz. cyt., s. 365.

[19]            Tamże, s. 365.

[20] G.F. Hasel, s. 366.

[21]            Th. Hartman, Some Thoughts, dz. cyt., s. 32.

[22] G.F. Hasel, Genealogies, s. 369.

[/bs_citem]
[/bs_collapse]